در شرایطی که اقتصاد جهانی با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر است، کشورهایی موفق‌ترند که برای تجارت خارجی خود نقشه راه مشخص و بلندمدت تجارت داشته باشند. در ایران اما، نبود این نقشه راه باعث شده صادرات کشور دچار رکود، پراکندگی و کاهش سهم در بازارهای هدف شود.اما نقشه راه تجارت خارجی دقیقاً چیست، چرا به آن نیاز داریم و چگونه می‌تواند مسیر صادرات ایران را متحول کند؟
نقشه راه تجارت خارجی در واقع مجموعه‌ای از اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی است که مسیر صادرات و واردات یک کشور را مشخص می‌کند. این نقشه به دولت‌ها و بخش خصوصی کمک می‌کند بدانند: چه کالاهایی مزیت رقابتی دارند، بازارهای هدف کدام‌اند، چه موانعی بر سر راه تجارت وجود دارد، و چه اقداماتی باید برای رشد صادرات انجام شود. در کشورهای توسعه‌یافته، این نقشه‌ها هر سال بازبینی و به‌روزرسانی می‌شوند تا با تغییرات اقتصادی جهانی هم‌سو باشند. اما در ایران، متأسفانه بیش از دو دهه است که چنین برنامه‌ای به‌صورت رسمی و منسجم وجود ندارد. نتیجه آن را امروز در افت صادرات غیرنفتی، از دست رفتن بازارهای هدف و سردرگمی فعالان اقتصادی شاهدیم.
وضعیت صادرات ایران و ضرورت اصلاح مسیر
به‌عنوان نمونه، حجم تجارت ایران و هند در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۶۵۰ میلیون دلار بوده که از این میان تنها ۱۹۰۰ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران است؛ یعنی کاهشی نزدیک به ۱۴ درصد نسبت به سال قبل. این روند نزولی نشان می‌دهد که بدون اصلاح سیاست‌ها و طراحی نقشه‌ای دقیق، حتی بازارهای سنتی ما هم از دست خواهند رفت.
رایزنی بازرگانی ایران در هند پیشنهادهایی عملی برای بهبود این وضعیت ارائه کرده که می‌تواند به الگویی برای سایر بازارهای هدف نیز تبدیل شود:
راهکارهای پیشنهادی برای افزایش صادرات ایران به هند
۱. حضور مؤثر در نمایشگاه‌های بین‌المللی هند
یکی از کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین راه‌ها برای معرفی توانمندی‌های صادراتی ایران، ایجاد پاویلیون ملی در نمایشگاه‌های معتبر هند است. نمایشگاه‌هایی مانند AAHAR، WORLD FOOD، Indusfood و Anuga فرصت‌های بی‌نظیری برای جذب خریداران عمده و توزیع‌کنندگان هندی فراهم می‌کنند.با این حال، حضور ایران در این رویدادها اغلب محدود به چند شرکت کوچک بوده و نتیجه ملموسی نداشته است. برای تأثیرگذاری واقعی، لازم است اتاق بازرگانی و سازمان توسعه تجارت نقش فعال‌تری در برنامه‌ریزی و حمایت از شرکت‌های توانمند ایفا کنند.
۲. اعزام هیئت‌های تجاری به شهرهای کلیدی هند
بیشتر ارتباطات تجاری ایران تنها با دو شهر دهلی و بمبئی انجام می‌شود؛ در حالی‌که هند دارای استان‌هایی با ظرفیت‌های عظیم اقتصادی است، از جمله گجرات، تامیل نادو، مادیا پرادش، پونا، کلکته و احمدآباد. اعزام هیئت‌های تجاری به این مناطق می‌تواند دروازه‌های تازه‌ای برای محصولات ایرانی در بخش‌های کشاورزی، دارویی، نساجی و تجهیزات صنعتی بگشاید.
۳. فعال‌سازی موافقت‌نامه‌های اقتصادی میان ایران و هند
چندین موافقت‌نامه تجاری بین دو کشور وجود دارد که هنوز به‌طور کامل فعال نشده‌اند؛ از جمله همکاری‌های کشاورزی، گمرکی و کارگروه‌های مشترک تجاری. اجرای واقعی این توافق‌ها می‌تواند بسیاری از موانع تعرفه‌ای و قانونی را از میان بردارد و مسیر صادرات را هموار کند.
۴. تنوع‌بخشی به کالاهای صادراتی
ساختار صادراتی ایران به هند سال‌هاست محدود به چند قلم کالا مانند پسته، خرما، بادام و محصولات پتروشیمی است. این در حالی است که بازار هند برای صدها کالای دیگر از جمله محصولات غذایی فرآوری‌شده (سس، رب، نوشیدنی‌ها و تنقلات بسته‌بندی‌شده)، لوازم خانگی و ساختمانی، سنگ‌های تزئینی و پودرهای معدنی، داروها و گیاهان دارویی ظرفیت بالایی دارد. ورود ایران به این حوزه‌ها می‌تواند ارزش صادرات را چند برابر کند.
۵. توسعه حمل‌ونقل و لجستیک بین دو کشور
افزایش پروازهای مستقیم میان ایران و شهرهای تجاری هند (از جمله مسیر تهران–بمبئی و مشهد–احمدآباد) و همچنین فعال‌سازی بندر چابهار برای ارتباط مستقیم دریایی، از دیگر اقدامات کلیدی است. با کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل، رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازار هند افزایش چشمگیری خواهد داشت.
۶. جذب سرمایه‌گذاران هندی در بخش‌های منتخب
با وجود محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، هنوز فرصت‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاران هندی در بخش‌هایی مانند معدن، نساجی، صنایع غذایی و دارویی وجود دارد. ایجاد بسترهای شفاف حقوقی و مالی، می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب و روابط اقتصادی دو کشور را پایدار کند.
۷. تقویت گردشگری و آموزش
هند بیش از ۲۰۰ میلیون مسلمان دارد و بخش قابل‌توجهی از آن‌ها به گردشگری زیارتی و فرهنگی علاقه‌مندند. ایران می‌تواند با بهبود زیرساخت‌های گردشگری و افزایش پروازهای مستقیم، سهم بیشتری از این بازار بزرگ را جذب کند. علاوه بر این، توسعه همکاری‌های دانشگاهی و جذب دانشجویان هندی به ایران نیز از مصادیق صادرات خدمات محسوب می‌شود.
جمع‌بندی:
داشتن "نقشه راه تجارت خارجی" تنها یک توصیه نظری نیست:؛ بلکه پایه اصلی رشد صادرات، جذب سرمایه و رونق تولید ملی است. تجربه کشورهایی مانند ترکیه و ویتنام نشان می‌دهد که بدون برنامه‌ریزی دقیق، حتی مزیت‌های طبیعی و جغرافیایی هم به فرصت اقتصادی تبدیل نمی‌شوند. اگر ایران بخواهد از چرخه رکود صادرات خارج شود، باید نقشه راه تجارت خود را با مشارکت واقعی بخش خصوصی تدوین کند و هر سال بر اساس شرایط جهانی به‌روزرسانی نماید و اجرای آن را به نهادهایی پاسخ‌گو و متخصص بسپارد. تنها در این صورت است که می‌توان به بازگشت ایران به جایگاه واقعی خود در بازارهای جهانی امید داشت.
مدیریت بین المللی تجارت و رویداد آرسا به‌عنوان برگزارکننده رسمی پاویلیون ایران در نمایشگاه‌های معتبر آنوگا هند و اینداس فود در هند، فرصت منحصربه‌فردی برای شرکت‌های فعال در حوزه صنایع غذایی فراهم کرده است تا بازار بزرگ و رو‌به‌رشد هند را از نزدیک لمس کنند. اگر به دنبال یافتن خریداران جدید و ارتباط مستقیم با واردکنندگان معتبر هندی هستید و میخواهید مسیر توسعه صادرات خود به هند را به‌صورت واقعی آغاز کنید، پیشنهاد می‌کنیم همین حالا با ما در تماس باشید تا جزئیات و شرایط حضور در این نمایشگاه‌ها را برای شما ارسال کنیم.